اینکوترمز چیست و چه کاری انجام میدهد؟

اینکوترمز چیست؟ قواعد استاندارد بین المللی تدوین شده توسط اتاق بازرگانی بین المللی است که چگونگی تقسیم هزینه ها، تعهدات قرارداد و ریسک معامله بین خریدار و فروشنده را روشن می نماید و در واقع با راه حل های از پیش اندیشیده شده رابطه بین خریدار و فروشنده را استاندارد می کند.

قواعد اینکوترمز در اصل با هدف منتقل کردن ساده وظایف، هزینه‌ها، و ریسک‌های مرتبط با حمل و نقل بین‌المللی و تحویل کالاها ایجاد شده و شامل مجموعه‌ای از اصطلاحات تجاری ۳ کلمه‌ای است.

مراحل یک مبادله بازرگانی بین المللی به شرح زیر است:

• کالا از کشور مبدا به مرز و گمرک مبدا حمل می شود
• حمل و نقل بین المللی انجام می شود و کالا به مرز و گمرک مقصد می رسد
• کالا ترخیص می شود در حین ترخیص کالا بازرسی، بیمه انجام می شود و تا انبار خریدار در داخل کشور حمل می شود

بی اطلاعی طرفین معامله از روش های تجاری کشورها اغلب باعث اختلاف و اتلاف وقت و پول می گردید ، اینکوترمز تدوین شده تا اهداف زیر را برآورده سازد:

• قواعد تفسیر روابط تجاری
• مشخص کردن مسئولیت طرفین معامله
• ایجاد رویه و ضوابط معین در مبادلات بین المللی
• کاهش اختلاف بین طرفین معامله
• تسهیل انجام مبادلات بین المللی

قواعد اینکوترمز چه مواردی را شامل می‌شوند؟

موضوعات اصلی مورد بحث در قواعد اینکوترمز بسیار گسترده هستند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به هزینه‌ها، تعهدات قراردادی و ریسک‌ها اشاره کرد.

به طور کلی، قواعد اینکوترمز شامل مباحث زیر می‌باشند:

• حدود مسئولیت طرفین را تعیین می‌کنند؛
• هزینه‌های هر دو طرف قرارداد را تعیین می‌کنند؛
• ریسک‌های محتمل تجاری موجود بین خریدار و فروشنده را مشخص می‌نمایند؛ و
• از بروز اختلافات ناشی از تفسیر نادرست اصطلاحات بکار رفته در قراردادهای تجاری جلوگیری می‌نمایند.

به عبارت دیگر، قواعد اینکوترمز وارد رشته‌های مختلفی از بازرگانی از قبیل حمل کالا، ترخیص کالا، صادرات، واردات، تعیین مسئولیت پرداخت و تعیین ریسک حمل و نقل کالا در مراحل مختلف انتقال کالا شده‌اند.

اشتباهات رایج در استفاده از اینکوترمز

بخش قابل توجهی از اختلافات تجاری بین‌المللی، از برداشت نادرست طرفین از قواعد اینکوترمز ناشی می‌شود. این اشتباهات، نه به خاطر بی‌قانونی، بلکه به دلیل بی‌دقتی در جزئیات و تفاوت عرف‌های حمل‌ونقل در کشورها رخ می‌دهند. بر اساس کتاب International Logistics Management of International Trade Operations، سه اشتباه رایج در میان شرکت‌های صادرکننده و واردکننده بیش از سایر موارد تکرار می‌شود:

۱. انتخاب نادرست اصطلاح بر اساس نوع حمل‌ونقل

اصطلاحات دریایی مانند FOB، CFR یا CIF مخصوص حمل از طریق دریا و آبراه‌های داخلی‌اند، اما بسیاری از شرکت‌ها از این اصطلاحات برای ارسال هوایی یا زمینی استفاده می‌کنند. نتیجه چنین اشتباهی، ایجاد خلأ حقوقی در قرارداد و دشواری در تعیین نقطه انتقال ریسک است. برای مثال، در حمل هوایی، استفاده از FCA یا CIP مناسب‌تر است؛ زیرا این دو اصطلاح امکان تعریف محل تحویل در فرودگاه مبدأ را به روشنی فراهم می‌کنند.

۲. بی‌توجهی به ریسک بیمه در شرایط CIP یا CIF

در ظاهر، اصطلاحات CIP و CIF نشان می‌دهند که فروشنده مسئول تهیه بیمه است؛ اما طبق توضیح ICC، سطح پوشش بیمه در این شرایط حداقلی است (Institute Cargo Clauses C). بسیاری از صادرکنندگان ایرانی به اشتباه تصور می‌کنند این بیمه شامل تمامی خطرات می‌شود، در حالی‌که خسارت‌های ناشی از تأخیر، نوسانات ارزی، یا آسیب‌های جزئی معمولاً تحت پوشش نیستند. بر اساس تجربیات نقل‌شده در کتاب فست (Fast, International Logistics Management، فصل بیمه و ریسک)، بهترین راهکار آن است که خریدار شخصاً سطح بیمه مورد نظر خود را تعیین و در قرارداد تصریح کند.

۳. سوء‌برداشت از مسئولیت پرداخت گمرک در شرایط DDP

یکی از اشتباهات پرتکرار در قراردادهای صادرات از ایران، استفاده از اصطلاح DDP (Delivered Duty Paid) است، بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های قانونی کشور مقصد. طبق قانون مقررات صادرات و واردات ایران (۱۳۹۸)، فروشنده در این شرایط موظف است تمام عوارض، حقوق گمرکی، و هزینه‌های ترخیص در مقصد را پرداخت کند. اما در عمل، پرداخت هزینه‌های گمرک کشور خریدار ممکن است از نظر حقوقی یا بانکی برای صادرکننده ایرانی غیرممکن باشد. در نتیجه، بهتر است در چنین مواردی از اصطلاح DAP (Delivered at Place) استفاده شود که فروشنده را تا محل تحویل کالا مسئول می‌داند، اما تعهد پرداخت حقوق گمرکی را به خریدار واگذار می‌کند.

مزایای آشنایی با اینکوترمز برای تاجران ایرانی

در تجارت بین‌المللی، آگاهی از قواعد اینکوترمز صرفاً یک مهارت نظری نیست؛ بلکه ابزاری است برای کاهش هزینه، افزایش شفافیت، و محافظت از سرمایه در مسیر حمل‌ونقل. در محیط اقتصادی ایران، که بخش عمده صادرات و واردات از مسیرهای دریایی، زمینی و هوایی با روسیه، چین و اروپا انجام می‌شود، تسلط بر این قواعد نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت معامله دارد.

بر اساس تحلیل‌های فصل چهارم و پنجم کتاب International Logistics Management of International Trade Operations و همچنین مقدمه قانون مقررات صادرات و واردات ۱۳۹۸، آشنایی با اینکوترمز برای تاجران ایرانی دست‌کم چهار فایده عملی دارد:

۱. کاهش اختلافات قراردادی و تسریع در ترخیص کالا

وقتی اصطلاح تحویل کالا در قرارداد دقیقاً مطابق با تعریف بین‌المللی اینکوترمز نوشته شود، مأموران گمرک و شرکت‌های حمل‌ونقل نیز بر همان مبنا عمل می‌کنند. این هماهنگی باعث می‌شود فرآیند ترخیص کالا، به‌ویژه در بنادر جنوبی ایران و مرزهای زمینی با ترکیه و روسیه، سریع‌تر انجام گیرد.

۲. کنترل بهتر هزینه‌های حمل‌ونقل

تاجری که تفاوت بین FCA و CIF را بداند، می‌تواند برآورد دقیقی از قیمت نهایی کالا انجام دهد. برای مثال، در قرارداد CIF، هزینه بیمه و حمل در قیمت کالا گنجانده می‌شود، در حالی‌که در FCA خریدار مستقیماً مسئول حمل و بیمه است. در نتیجه، آگاهی از این تفاوت‌ها به تاجر اجازه می‌دهد استراتژی قیمت‌گذاری خود را متناسب با شرایط بازار تنظیم کند.

۳. کاهش ریسک‌های عملیاتی در مسیرهای صادراتی ایران

در مسیرهای صادراتی به روسیه و اروپا، به‌ویژه از طریق بنادر دریای خزر و آستارا، دانستن دقیق نقطه انتقال ریسک (Risk Transfer Point) میان خریدار و فروشنده، از بروز دعاوی بیمه‌ای و حقوقی جلوگیری می‌کند. طبق منابع بین‌المللی، انتخاب صحیح اصطلاح CIP بندر آستارا یا DAP مسکو می‌تواند ریسک اختلافات را به کمتر از ده درصد برساند.

۴. افزایش اعتبار حرفه‌ای در معاملات خارجی

کارشناسان بین‌المللی لجستیک معتقدند تاجری که قواعد اینکوترمز را دقیق رعایت کند، در نگاه شرکای خارجی قابل اعتمادتر است. در فضای پررقابت کنونی، این اعتبار به‌خودی‌خود سرمایه‌ای استراتژیک محسوب می‌شود؛ همان‌گونه که در مقدمه Export-Import Regulation Act 2019 نیز آمده است: «دانش فنی و آشنایی با زبان مشترک تجارت جهانی، نخستین گام برای ورود به بازارهای بین‌المللی است.»

جمع‌بندی نهایی مقاله اینکوترمز چیست؟

قواعد اینکوترمز نه صرفاً مجموعه‌ای از اصطلاحات حقوقی، بلکه زبان مشترک تجارت جهانی‌اند. در دنیایی که هر اشتباه در تفسیر قرارداد می‌تواند به از‌دست‌رفتن هزاران دلار منجر شود، آشنایی با اینکوترمز برای تاجران ایرانی حیاتی است. این قواعد به ما یادآوری می‌کنند که «مسئولیت» و «ریسک» در تجارت بین‌المللی همیشه باید از پیش تعیین شود؛ نه پس از بروز اختلاف.

در واقع، تاجری که قواعد اینکوترمز را می‌فهمد، به‌جای واکنش به بحران، از پیش آن را مدیریت می‌کند. همین شناخت، پایه‌ی شفافیت در قرارداد، تسریع در ترخیص کالا، و افزایش اعتماد میان طرفین معامله است. به‌ویژه برای فعالان صادرات به اروپا، روسیه و چین، درک دقیق تفاوت میان اصطلاحاتی مانند FCA، CIF، و DDP نه‌تنها به معنای صرفه‌جویی مالی است، بلکه نشان‌دهنده بلوغ حرفه‌ای در سطح بین‌المللی است.

همان‌طور که در منابع رسمی همچون International Logistics Management of International Trade Operations و مقررات صادرات و واردات ایران (۱۳۹۸) آمده است، اینکوترمز پلی است میان «قانون» و «عمل»؛ میان نظریه و واقعیت میدانی تجارت. بدون درک درست از آن، هر معامله‌ای در سطح بین‌المللی مانند کشتی‌ای است که بدون قطب‌نما در اقیانوس حرکت می‌کند.

فرازرانان در کنار شما

در شرکت فرازرانان جهان، ما باور داریم موفقیت در صادرات و واردات فقط به شناخت مسیرهای حمل و تعرفه‌ها محدود نمی‌شود، بلکه به فهم قواعد حاکم بر تجارت بین‌المللی بستگی دارد. تیم تخصصی ما با تکیه بر تجربه عملی در لجستیک دریایی، هوایی و زمینی و آشنایی با آخرین نسخه‌های اینکوترمز، آماده است تا به شما در انتخاب بهترین مسیر، کم‌ریسک‌ترین قرارداد و سریع‌ترین فرآیند ترخیص کمک کند.

اگر قصد دارید وارد بازارهای جهانی شوید یا تجارت فعلی‌تان را گسترش دهید، همین حالا با مشاوران ما تماس بگیرید تا بر اساس نوع کالای شما و مقصد صادراتی، مناسب‌ترین شرایط تحویل (Incoterm) را طراحی کنیم.
با ما معامله‌تان را مطمئن‌تر، سریع‌تر و حرفه‌ای‌تر پیش ببرید.

📞 فرازرانان جهان | شریک امن شما در مسیر تجارت بین‌المللی